Çeviri

Teknoloji Bizi Bağımlı Etmek İçin Tasarlandı!

30 yıl önce; pasif içiciliği, çocuklar için şekerli sodaları ve solaryum salonlarını hayatın basit gerçekleri olarak kabul ettik. Peki, günümüzden 30 yıl sonrasında neyi sıra dışı olarak kabul edeceğiz? Yeteri kadar uyumadan yaşamamızı mı yoksa hayvanlara çok kötü davranmamızı mı?

Eğer psikologlar ve pazarlama profesörü Adam Alter haklı çıkacak olursa, cevap bizim bağımlılık yapıcı teknolojileri kullanmamız olabilir. Ona göre kendimizi rahatça, çok da düşünmeden Victoria Döneminde yaşayanların kokain ve afyonu kullanışlarından çok da farksız şekilde teknolojinin kancasına taktık. Onlar gibi biz de sonuçlar karşısında büyüleniyoruz.

Alter’ın yelpazesi çok geniş: Sadece açıkça bağımlı yapan slot makineleri ve video oyunlar gibi teknolojileri değil de sosyal medyanın uzandığı her yer, flört etme uygulamaları, çevrimiçi alışveriş ve bizi ekrana kilitleyen her programı bu gruba dahil ediyor. İşi karşı konulmaz olmaya dayalı olan herkesi de işin içine katıyor. Eğer haklıysa, aramızdan çoğu kişi en az bir tane ve muhtemelen önemli bir davranışsal bağımlılık geliştiriyor. Adam Alter’ın eğlenceli ve bir o kadar da uyarıcı “Karşı Konulmaz: Bağımlılık Yapıcı Teknolojinin Yükselişi ve Bizim Ona Esir Edilişimiz” adlı kitabının sonuna doğru Alter’ın haklı olduğuna ikna olabilir ve hayatınızdaki davranışlar bağımlılıkları ciddi bir şekilde tekrardan düşünmek isteyebilirsiniz.

Bazı insanlar eroin ve alkol gibi maddelere fiziksel bağlılık dışındaki şeylere bağımlılık denmesine karşı çıkıyor. Alter, tam tersine, herhangi bir ayrımın anlamsız olacağını ifade ediyor. Her şeyin hayatınızda yer edindiği role göre bağımlılık yapabileceğini söylüyor. “Eğer davranışlarınız herhangi bir arzuyu dindirmeye yönelikse, bu arzuları dindirmeden yapamıyorsanız ve hayatın diğer yönlerini görmezden gelip sadece şiddetli arzularınıza odaklanıyorsanız sen de davranışsal bağımlılık geliştirmişsiniz demektir.” Ayrıca çoğu davranışsal bağımlılığın tıbbi müdahale gerektirmeyen durumlar olduğuna işaret ediyor. Muhtemelen siz de hedeflerinizle çelişen ve kontrol edemediğiniz bir davranışa sahipsiniz. Alter, “Gelişmiş ülkelerdeki insanların yarısı bir şeylere bağımlı ve bazı insanlar için bu şeyler davranışları.”

Alter en sert eleştirisini çoğunluğunu gelişmiş teknoloji endüstrisinin oluşturduğu bağımlılık yapıcı teknolojileri kasıtlı bir şekilde tasarlayanlara yöneltiyor. Bazen yeni bir teknoloji kazayla bağımlılık yapıcı olabilir. Kimse elektronik posta sistemini bağımlılık yapıcı olması için tasarlamadı ama genelde bile isteye tasarlanıyor. Toplumun kendi düzenini yok etmek üzere titizlikle oluşturulan teknolojilerle ilgili de acı bir gerçek var. Alter’in sürekli söylediği gibi, hepsi olmasa da çoğu eğlence ve teknoloji ürünleri; ön görülemez ödüller, aldatıcı olan kontrol hissi ve akılda kalan pop müziği tınıları gibi hile ve teknikler kullanılarak sizi ürünlere bağımlı yapmak için tasarlandı.

Teknolojik yenilikler ve bağımlılığın titizlikle programlanmasının nasıl bu kadar yakın ilişki içinde olduğunu düşünmek gerek. Eski zamanlarda içten yanmalı motorlar, fermuarlar ve hesap makineleri kullanıcılarında özellikle bir tür alışkanlık oluşturmak amaçlanmadı. İlerleme, konfor ve verimlilik yaratma üzerine tasarlandılar. Günümüzde ise dünyanın en büyük teknoloji şirketlerinden çıkan çok sayıda ürün insanların normalde yapmayacakları şeyleri yapmaya itiyor. Bilim insanı Jeff Hammerbacher bir keresinde “Jenerasyonumun en iyi beyinleri insanları nasıl reklamlara tıklatacağını düşünüyor. Berbat!”

Bunun derinlerinde yatan sebep bence ileri teknoloji endüstrisindeki iş modellerinde yüksek değişimler. Şirketler insanların gelişmesine katkı sağlayan teknolojiler üretmekten uzaklaşıp hesap makinesi ya da bisiklet gibi, dikkatlerini ve uzunca zamanlarını adayabilecekleri teknolojiler üretmeye doğru gidiyor. Bu konuda örnek olarak Facebook ve BuzzFeed’i düşünebilirsiniz. Facebook gibi bir şirket için aslında başarı ve kullanıcılarının bağımlılığı aynı şeyler.

Bütün davranışsal bağımlılıklardan kaçınmayı mı denemelisiniz yoksa sadece daha teknolojik olarak hileli olanlardan mı? Her şey bir kenara, örneğin sörf yapmak, antika eşya toplamak ya da mantar avına çıkmak gibi hayatın tutkuları da ödüllendirici ve bazı yönlerden bağımlılık yapıcı. Alter’in tahminlerine göre eğer bir kişi davranışı sergilerken kendi isteğiyle durmayı veya devam etmeyi seçme yeteneğini kaybettiyse ve bu davranışın gerçek hayatta yan etkilerini görüyorsa bu alışkanlık zararlı bir alışkanlık olabilir. Buradan yola çıkarak söyleyebiliriz ki 21. yüzyılda ayakta kalabilmenin yolu gerçek olmasa distopya gibi görünebilecek çeşitli alışkanlıklarımızı akıllıca yönetmekten geçiyor.

Alter dürtülerimize karşı koymamızın çok düşük bir ihtimal olduğunu söylüyor. Problemin irade eksikliği olmadığına dikkat çeken bir tasarım etiği uzmanı Tristan Harris’in sözlerine dikkat çekiyor. Harris “Ekranın diğer tarafında işi sahip olduğunuz düzeninizi yerle bir etmek olan binlerce kişi var.” diyor.

Bu müsabakada mağlup durumdayız ve şu da açık ki şu anda arzularımızla savaşmayı denemek yerine sosyal medyayı tamamen bırakmak ve teknolojik cihazları evde kullanmama gibi kendimize bazı kalın çizgiler çizmemiz lazım. Verdiği reçete biraz belirsiz olsa da Alter, uzun vadeli kültürel değişim ve bağımlılık yapıcı teknolojilerden arındırılmış alanlar yaratmak için hayatımızı yeniden programlamaya çalışıyor.

Doğruymuş gibi görünüyor ama ben biraz daha ileri götüreyim. Teknoloji dünyasının kendi içinde kasti bağımlılık mühendisliğini etik olmayan bir iş olarak sınıflandırmalıyız. Daha geniş anlamda kendi çıkarları için bizim zamanımızdan çalan şirketlerin tam tersine insanlığı geliştiren ve bize yapmak istediğimiz şeyde yardım eden teknolojiler inşa eden şirketlere geri dönmeliyiz.

Pasif içicilik ve afyon örneğinde olduğu gibi hatalarımızdan ders çıkarabilme kapasitesine sahibiz ve umudum şu an içinde bulunduğumuz döneme yüksek teknolojilerin dibe vurduğu ve hayatımızda neyi iyileştirebileceğimize odaklandığımız çağ olarak bakacağız.

Çeviri: Tolga Karagöz

Orijinal Metin: https://www.washingtonpost.com/opinions/subtle-and-insidious-technology-is-designed-to-addict-us/2017/03/02/5b983ef4-fcee-11e6-99b4-9e613afeb09f_story.html